بدن شگفت‌انگیز ما به طور مداوم در حال تولید هورمون‌های مختلف و مواد موردنیازمان است. هر یک از این مواد تولید شده در بدن نقش مهمی را در حفظ هماهنگی و کارکرد درست تمام ارگان‌ها ایفا می‌کنند. ملاتونین یکی از همین مواد است که به دلیل عملکرد بسیار حیاتی خود، هورمون بسیار مهمی به‌حساب می‌آید. در ادامه این مقاله از سم سون شاپ قصد داریم تمام آنچه باید درباره ملاتونین بدانید را به طور دقیق شرح دهیم.
فهرست مطلب
ملاتونین چیست؟
بدن ما برای هماهنگ‌کردن اعمال حیاتی اقدام به ترشح هورمون می‌کند که یکی از این هورمون‌ها ملاتونین است. غده پینه‌آل یا صنوبری یک غده کوچک در مغز است که بخشی از سیستم غدد درون‌ریز ما محسوب می‌شود. ملاتونین که یک هورمون طبیعی است از این غده ترشح می‌شود و تأثیر بسیار مهمی بر بدن می‌گذارد. اگرچه ملاتونین در بدن به طور طبیعی تولید می‌شود، می‌توان آن را به‌صورت مصنوعی در آزمایشگاه نیز تولید کرد. این ملاتونین مصنوعی به‌عنوان مکمل غذایی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
همچنین بخوانید: فواید قرص امگا 3 برای زنان
ملاتونین چه اثری بر بدن دارد؟ (فواید ملاتونین)
تحقیقات انجام شده روی ملاتونین، نشان می‌دهد که از جمله فواید ملاتونین در همگام‌سازی ریتم شبانه‌روزی بدن تأثیر دارد. ریتم شبانه‌روزی شامل تغییرات فیزیکی، ذهنی و رفتاری هستند که در طول یک چرخه 24 ساعته رخ می‌دهند. در ادامه نگاهی دقیق‌تر به اثر ملاتونین بر بدن می‌اندازیم.
1. تأثیر ملاتونین بر خواب
یکی از مهمترین و شناخته‌‌شده‌ترین ریتم‌های شبانه‌روزی، چرخه خواب و بیداری است. ازآنجایی‌که ملاتونین در تنظیم چرخه شبانه‌روزی مؤثر است، می‌توان آن را در تنظیم چرخه خواب نیز دخیل دانست. غده صنوبری در هنگام تاریکی بالاترین سطوح ملاتونین را آزاد می‌کند و زمانی که بدن در معرض نور قرار بگیرد، تولید ملاتونین کاهش پیدا می‌کند. در حقیقت میزان ملاتونین در خون در طول روز پایین است و طول شب بالا می‌رود. به همین دلیل ملاتونین اغلب هورمون خواب نامیده می‌شود. سطوح بالاتر ملاتونین باعث می‌شود خواب بهتر و باکیفیتی را تجربه کنید، از سوی دیگر سطح پایین ملاتونین ممکن است به خواب‌رفتن را دشوار کند.
2. تأثیر ملاتونین بر سایر هورمون‌ها
تحقیقات نشان داده‌اند که ملاتونین با هورمون‌های زنانه بیولوژیکی نیز تعامل دارد. وجود میزان مناسبی از ملاتونین سبب می‌شود چرخه قاعدگی تنظیم شود و ناهماهنگی قاعدگی کاهش یابد. به همین دلیل است که دیر خوابیدن ممکن است با به‌وجودآمدن اختلال در هورمون‌های زنانه و چرخه قاعدگی مرتبط باشد.
3. تأثیر ملاتونین بر عملکرد نورون‌ها و روند پیری
ملاتونین میتواند در جلوگیری و کاهش سرعت تخریب عصبی که ازدست‌دادن پیش‌رونده عملکرد نورون‌ها است، مؤثر واقع شود. تخریب عصبی در بیماری‌هایی چون آلزایمر، پارکینسون و... دیده می‌شود. علاوه بر اینکه ملاتونین از نورون‌ها محافظت می‌کند، برخی دانشمندان فکر می‌کنند ملاتونین ممکن است خواص ضد پیری داشته باشد. این نتیجه حاصل تحقیقی بود که روی افرادی که غده صنوبری خود را برداشته‌اند، انجام شد. محققان متوجه شدند این افراد روند پیری را سریع‌تر طی می‌کنند، در نتیجه ملاتونین ممکن است در کند کردن روند پیری نقش داشته باشد.
همچنین بخوانید: بهترین قرص برای ریزش مو
عوارض احتمالی مصرف ملاتونین
مصرف ملاتونین در بزرگسالان به‌صورت خوراکی بی‌خطر است و عوارض جدی ایجاد نمی‌کند بااین‌وجود ممکن است خرید مکمل ملاتونین و مصرف ملاتونین به‌صورت خوراکی با عوارض جانبی زیر همراه باشد:
- سردرد
- خواب‌آلودگی
- سرگیجه
- حالت تهوع
باتوجه‌به عوارض احتمالی، بهتر است 4 تا 5 ساعت پس از مصرف ملاتونین رانندگی نکنید و از کار کردن با وسایلی که نیاز به هوشیاری کامل دارند پرهیز، کنید. اگر ملاتونین روی پوست استفاده شود، احتمالاً برای اکثر بزرگسالان بی‌خطر است و عوارض خاصی به همراه ندارد. مصرف منظم ملاتونین در دوزهای بالا هنگامی که قصد باردارشدن را دارید ممکن است با عوارضی همراه باشد. اگرچه اطلاعات کافی برای خطرناک یا بی‌خطر بودن مصرف ملاتونین در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد، اما ملاتونین ممکن است باردارشدن را دشوارتر کند. در نتیجه اگر باردار هستید یا به نوزاد خود شیر می‌دهید، بهتر است قبل از مصرف مکمل ملاتونین، را پزشک مشورت کنید.
دوز مناسب و نحوه مصرف ملاتونین
اگر از آن دسته از افراد هستید که می‌خواهید ملاتونین مصرف کنید، در گام اول بهتر است به دستورالعمل توصیه شده توسط پزشک دقت کنید و مکمل را مطابق با آن مصرف کنید. به‌خاطر داشته باشید هنگام مصرف مولتی ویتامین، مکمل پروتئین، کربوهیدرات، مکمل ریکاوری یا حتی ملاتونین لازم است برای بهترین اثربخشی آن را در دوزهای مناسب مصرف کنید. جدول زیر میزان و مدت مصرف ملاتونین را برای کودکان و بزرگسالان نشان می‌دهد.
رده سنی | دوز مصرف در روز | مدت‌زمان مصرف |
بزرگسالان | حداکثر 8 میلی‌گرم | به مدت 6 ماه |
کودکان | حداکثر 3 میلی‌گرم | به مدت 3 ماه |
نحوه مصرف ملاتونین بسته به نوع محصول متفاوت است، برخی از مکمل‌های ملاتونین آهسته رهش هستند و برخی دیگر سریع رهش هستند. بعضی از محصولات ملاتونین را می‌توان زیر زبان یا داخل لپ قرار داد تا سریع‌تر جذب شوند. برای اطلاع از اینکه کدام محصول و کدام روش مصرف ملاتونین برای شما بهتر است، با یک پزشک مشورت کنید.
کاربرد ملاتونین
همانطور که پیش‌تر اشاره شد ملاتونین هورمونی است که به‌طور طبیعی توسط غده صنوبری در مغز تولید می‌شود و نقش کلیدی در تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن یا همان ساعت بیولوژیکی دارد. این هورمون بیشتر در تاریکی شب ترشح می‌شود و به بدن علامت می‌دهد که زمان خواب فرا رسیده است. امروزه ملاتونین به‌صورت مکمل نیز تولید می‌شود و به‌طور گسترده‌ای برای بهبود کیفیت خواب و درمان اختلالات مربوط به آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ملاتونین میتواند در زمینه‌های دیگر نیز مفید واقع شود، از جمله تقویت سیستم ایمنی، کاهش استرس اکسیداتیو و حتی کمک به برخی بیماری‌های مزمن که در ادامه به کاربردهای مهم ملاتونین اشاره میکنیم:
- درمان اختلالات خواب مانند بی‌خوابی و تأخیر در به خواب رفتن
- تنظیم خواب در شیفت‌های کاری شبانه
- کاهش اثرات پرواز زدگی (Jet Lag)
- کمک به بهبود کیفیت خواب در سالمندان
- تسکین علائم اضطراب پیش از عمل جراحی
- تقویت عملکرد سیستم ایمنی
- خاصیت آنتی‌اکسیدانی و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب
- کمک در برخی بیماری‌های نورودژنراتیو مانند آلزایمر
- تنظیم اختلالات خلقی مرتبط با تغییر فصل (اختلال خلقی فصلی)
انواع قرص ملاتونین
قرص‌های ملاتونین در انواع مختلفی تولید می‌شوند تا نیازهای متنوع کاربران را پوشش دهند. این قرص‌ها معمولا در دوزهای متفاوتی (مانند 1، 3، 5 یا 10 میلی‌گرم) و در اشکال گوناگون مانند قرص معمولی، قرص زیرزبانی، قرص‌های آهسته‌رهش (Slow Release) و قرص‌های جویدنی عرضه می‌شوند. همچنین برخی انواع ملاتونین با ترکیبات دیگری مانند ویتامین B6، منیزیم یا عصاره‌های گیاهی مثل بابونه یا سنبل‌الطیب ترکیب می‌شوند تا اثر آرام‌بخش بیشتری داشته باشند. انتخاب نوع مناسب ملاتونین بستگی به هدف مصرف (مانند اختلالات خواب کوتاه‌مدت، جت لگ یا بی‌خوابی مزمن) و نیازهای فردی دارد.
| نوع قرص ملاتونین | شکل مصرف | ویژگی‌ها | کاربرد |
|---|---|---|---|
| 1. ملاتونین معمولی | قرص بلعیدنی | آزادسازی سریع، شروع اثر سریع | اختلالات خواب موقتی یا جت لگ |
| 2. ملاتونین آهسته‌رهش (SR) | قرص بلعیدنی | آزادسازی تدریجی در طول شب | بی‌خوابی مزمن یا بیدار شدن‌های مکرر شبانه |
| 3. ملاتونین زیرزبانی | قرص زیر زبانی | جذب سریع‌تر از طریق مخاط دهان | نیاز به شروع اثر سریع |
| 4. ملاتونین جویدنی | قرص جویدنی | طعم‌دار، مناسب برای کودکان یا افرادی که بلع قرص برایشان سخت است | مشکلات خواب در کودکان یا بزرگسالان |
| 5. ملاتونین ترکیبی با گیاهان | قرص بلعیدنی یا جویدنی | حاوی مواد آرام‌بخش طبیعی مثل بابونه، سنبل‌الطیب یا B6 | بهبود کیفیت خواب و آرامش قبل از خواب |
آیا لازم است مکمل ملاتونین مصرف کنم؟
ازآنجایی‌که بدن به طور طبیعی ملاتونین تولید می‌کند، احتمالاً افرادی که سطح ملاتونین مناسبی دارند، احتیاجی به مصرف مکمل ملاتونین نخواهند داشت. بااین‌حال افرادی که به اندازه کافی ملاتونین در بدن خود ندارند و با مشکلاتی مانند سندرم فاز خواب تأخیری یا اختلال بیداری غیر 24 ساعته خواب مواجه هستند ممکن است نیازمند مصرف مکمل ملاتونین، البته با تشخیص پزشک، باشند. در همین راستا، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل ملاتونین میتواند خواب را در موارد خاص بهبود بخشد.
چه کسانی نباید ملاتونین مصرف کنند؟
مصرف ملاتونین برای برخی افراد میتواند عوارض جانبی یا تداخل‌های دارویی ایجاد کند، بنابراین در برخی شرایط باید با احتیاط مصرف شود یا اصلا استفاده نشود. افرادی که به بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید مبتلا هستند، نباید بدون مشورت با پزشک ملاتونین مصرف کنند، زیرا این هورمون ممکن است سیستم ایمنی را تحریک کرده و علائم بیماری را تشدید کند. همچنین، زنان باردار و شیرده نیز باید از مصرف خودسرانه ملاتونین خودداری کنند، زیرا تاثیرات آن بر جنین یا نوزاد به‌طور کامل مشخص نشده است. کسانی که داروهای رقیق‌کننده خون، ضد تشنج، داروهای فشار خون یا داروهای افسردگی مصرف می‌کنند نیز باید قبل از استفاده از ملاتونین با پزشک مشورت کنند، چون احتمال تداخل دارویی وجود دارد. علاوه بر این، افراد مبتلا به افسردگی، دیابت یا بیماری‌های کبدی باید با احتیاط بیشتری به سراغ ملاتونین بروند، چرا که این هورمون میتواند بر سطح قند خون و عملکرد کبد تأثیر بگذارد یا علائم روانی را تغییر دهد. در کل، استفاده ایمن از ملاتونین نیازمند در نظر گرفتن شرایط فردی و مشورت با متخصص است.
تداخل دارویی ملاتونین
مصرف این مکمل بدون آگاهی از تداخلات دارویی احتمالی آن میتواند عوارض ناخواسته‌ای به همراه داشته باشد. یکی از مهمترین تداخلات ملاتونین با داروهای رقیق‌کننده خون (ضد انعقادها) مانند وارفارین (کومادین) است، مصرف همزمان این دو میتواند خطر خونریزی را افزایش دهد، زیرا ملاتونین خود نیز ممکن است دارای اثرات ضد پلاکتی خفیفی باشد و بدین ترتیب، اثربخشی داروهای ضد انعقاد را تشدید کند. بنابراین، افرادی که از داروهای رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنند، باید قبل از مصرف ملاتونین حتما با پزشک خود مشورت کنند تا از بروز عوارض جانبی جدی جلوگیری شود. علاوه بر داروهای رقیق‌کننده خون، ملاتونین میتواند با چندین دسته دارویی دیگر نیز تداخل داشته باشد. به عنوان مثال، مصرف همزمان آن با داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مانند سیکلوسپورین که در بیماران پیوندی استفاده می‌شود) میتواند اثربخشی این داروها را کاهش دهد، چرا که ملاتونین دارای خواص تقویت‌کننده سیستم ایمنی است. همچنین، افرادی که داروهای کاهنده فشار خون مصرف می‌کنند، باید احتیاط کنند، زیرا ملاتونین ممکن است باعث افت بیشتر فشار خون شود. داروهای ضد بارداری خوراکی نیز می‌توانند سطح ملاتونین طبیعی بدن را افزایش دهند، که ممکن است در صورت مصرف همزمان مکمل ملاتونین، به افزایش بیش از حد سطح این هورمون و تشدید عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی مفرط منجر شود. بنابراین توصیه می‌شود اگر دارای یکی از عوامل نامبرده شده هستید قبل از شروع مصرف ملاتونین، با پزشک یا داروساز خود مشورت نمایید تا از ایمنی و مناسب بودن مصرف آن اطمینان حاصل کنید.
سؤالات متداول
1. فواید ملاتونین برای بدن چیست؟
ملاتونین به تنظیم چرخه خواب و بیداری، بهبود چرخه قاعدگی، محافظت از نورون‌ها در برابر تخریب عصبی و کند کردن روند پیری کمک می‌کند.
2. آیا ملاتونین در بدن تولید می‌شود؟
بله، ملاتونین به طور طبیعی در غده پینه‌آل در مغز تولید می‌شود، البته گاهی به دلیل کمبود سطوح ملاتونین در بدن، فرد نیاز دارد مکمل ملاتونین مصرف کند.
3. آیا مصرف مکمل ملاتونین ضرر دارد؟
مصرف ملاتونین معمولاً بی‌خطر است و عوارض جدی ندارد بااین‌حال ممکن است عوارض جانبی چون سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و خواب‌آلودگی در فرد دیده شود.
سخن پایانی
ملاتونین یک هورمون طبیعی و مهم است که نقش حیاتی در تنظیم چرخه خواب ایفا می‌کند. این هورمون در تنظیم چرخه قاعدگی و تعادل هورمون‌های زنانه نیز مؤثر است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که ملاتونین در کاهش روند پیری و تخریب عصبی دخالت دارد. اگر مشکلاتی در چرخه خواب خود احساس می‌کنید بهتر است به پزشک مراجعه کنید، اگرچه عوامل مختلفی در کیفیت خواب تأثیر دارند، اما ممکن است مشکل خواب شما مربوط به کمبود ملاتونین باشد. به‌خاطر داشته باشید که بدون تجویز پزشک، مکمل ملاتونین مصرف نکنید، زیرا ممکن است مشکلاتی برایتان ایجاد کند.
منبع: webmd.com - my.clevelandclinic.org
